Medemenselijkheid ~
Compassie is een van de belangrijkste fundamenten van onze beschaving en kan worden gedefinieerd als “een gevoeligheid voor lijden van anderen én van zelf met de intentie en een inzet om dit lijden te verlichten en te voorkomen” (Gilbert 2013). Jij en ik kunnen compassie op verschillende manieren ervaren: we kunnen compassie voelen voor andere mensen, we kunnen compassie ervaren dat we van anderen ontvangen en we kunnen compassie met onszelf hebben. Compassie is een inherente menselijke kwaliteit – geen emotie- maar een onwankelbaar hart dat met wijsheid geworteld is in het bewustzijn dat alles en iedereen met elkaar verbonden is. Compassie heeft het vermogen met een open hart en een kalme geest aanwezig te zijn bij lijden zonder overspoeld te worden.
Compassievol leiderschap
Leiderschap, daar maakt iedereen in de zorg deel van uit; niet alleen de formele leiders. Compassievol leiderschap richt zich op gezonde relaties binnen een team of organisatie; door aandachtig aanwezig te zijn, écht te luisteren, de intentie hebben te begrijpen én door dát te doen wat helpend en ethisch is. Dat is niet eenvoudig; daar is wijsheid en moed voor nodig. Er is stevige wetenschappelijke onderbouwing dat compassievol leiderschap leidt tot meer betrokken en gemotiveerde medewerkers met een hoog welzijnsniveau, wat weer resulteert in hoogwaardige humane zorg. (West 2021).
Compassievolle leiders zijn enerzijds inclusief en empathisch, anderzijds zetten zij zich in om collega’s te ondersteunen bij de uitdagingen waar zij tegenaan lopen en zijn zij erop gericht, om degenen aan wie zij leiding geven, in staat te stellen effectief te zijn en hun werk effectief te kunnen uitvoeren zoals bij ze past. Compassievolle leiders hebben niet alle antwoorden, maar gaan op zoek naar gezamenlijke oplossingen voor problemen samen met de mensen die zij leiden.
Psychologische veiligheid
Zowel compassie als leiderschap zijn geen zelfstandige naamwoorden, maar werkwoorden. Ze bestaan beiden alleen in relatie. Ze vinden hun basis in het vermogen om écht contact maken met wat er speelt. Compassievol leiderschap vraagt om emotionele volwassenheid -niet gericht op eigen ego en eigen gewin- en om de mentale vrijheid om open en nieuwsgierig te kunnen zijn. Deze leiderschapskwaliteiten bevorderen saamhorigheid, vertrouwen, begrip, wederzijdse steun en -per definitie- inclusie (West 2021). Compassievolle leiders creëren inclusieve, psychologisch veilige culturen, waarin diversiteit in alle vormen wordt gewaardeerd en teamleden creatief en enthousiast kunnen bijdragen aan de teamprestaties.
Psychologische veiligheid wordt gekenmerkt door een klimaat waarin mensen zich op hun gemak voelen als ze zich uiten en zichzelf kunnen zijn. Als mensen psychologische veiligheid ervaren op het werk, delen ze makkelijk ideeën, twijfels, fouten en vragen, zonder dat ze bang zijn voor represailles (Edmondson 2016). Psychologische veiligheid is één van de belangrijkste voorwaarden voor het excelleren van teams (Duhigg 2018). Bovendien blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat dergelijke teams zowel productiever als innovatiever zijn (West en Markiewicz 2016): een meta-analyse van 49 onderzoeken suggereert dat dergelijke teams tussen de 35 en 40 procent productiever zijn (Tannenbaum en Cerasoli 2013). In veilige teamomgevingen wordt er meer geleerd en geïnnoveerd. Beschuldigende culturen daarentegen creëren angst, remmen compassie en verhinderen leren (Edmondson en Lei 2014). Het mooie is dat compassie aanstekelijk is; mensen die zelf met compassie worden benaderd, hebben zelf ook veel meer de neiging compassievol te acteren naar anderen (Goetz 2011).
Dit verklaart waarom compassievol leiderschap in de zorg positieve invloed heeft op patiëntveiligheid, patiënttevredenheid, welzijn van personeel, innovatie en financiële veerkracht. Psychologische veiligheid en compassievol leiderschap zijn immers twee zijden van dezelfde hand.
Hoe compassievol zijn wij eigenlijk naar elkaar?
Jij en ik weten dat compassie opbrengen voor die wanhopige kwetsbare patiënt of die aardige eenzame oude persoon niet zo heel ingewikkeld is, maar hoe zit het met onze compassie voor die passief agressieve collega, die claimende patiënt of die schreeuwende chirurg? Voor die controlerende manager of voor die klagende secretaresse?
In teams, besturen of vakgroepen die wij begeleiden waar conflicten spelen of vertrouwen ver te zoeken is, wordt de ander maar al te vaak ‘de ander’ en meestal maken we die ander dan minder menselijk. En wanneer de menselijkheid uit wordt gekleed, verdwijnt de bereidheid en de vaardigheid om wijs en compassievol met elkaar in gesprek te blijven; ook over moeilijke issues. In teams of organisaties waar weinig onderling vertrouwen is, worden moeilijke zaken niet met elkaar aangegaan en gaan conflicten ondergronds. Compassievolle leiders kunnen moeilijke, uitdagende en harde besluiten nemen en uitvoeren op humane wijze in het belang van het grotere geheel.
Zachte heelmeesters…
In oude tradities worden compassie en wijsheid vaak uitgebeeld als een strijder met een zwaard; een zwaard dat onwetendheid doorsnijdt, een zwaard dat nee zegt tegen wat toxisch, onethisch of ondermijnend is. Compassievol leiderschap heeft dan ook een zachte milde en empathische kant, maar ook een doorsnijdende kant.
Compassievolle leiders hebben het vermogen moeilijke pijnlijke zaken in de ogen te kijken met onverschrokkenheid én dat te doen wat nodig is om te bewegen richting minder lijden en distress: op persoonlijk, op team- , op organisatie- en zelfs op maatschappelijk niveau. Dat is vaak niet eenvoudig. Daar is moed voor nodig. Toxisch gedrag mag bijvoorbeeld niet getolereerd worden en voortslepende conflicten dienen zo spoedig mogelijk opgelost te worden. Toxisch gedrag is nummer 1 oorzaak van burn-out en uitval blijkt uit onderzoek van McKinsey Health Institute (Brassey 2022).
Vaardigheden van compassievol leiderschap kan je leren
Aan de basis van compassievol leiderschap liggen inzichten die je kunt ontwikkelen en vaardigheden en interventies die je kan trainen. Ben je benieuwd? Kijk dan eens op de agenda van BFC Compassionate Care & Mindful Medicine voor de volgende geaccrediteerde bijscholing “Compassievol Medisch Leiderschap.
Tijdens deze bijscholing leer je:
- jouw persoonlijke leiderschapskwaliteiten meer te verstevigen voor effectiever leiderschap en teamwerk
- kwaliteiten van compassie voor zelf en anderen te ontwikkelen en te integreren in leiderschap en teamwerk
- werkvormen en communicatieve vaardigheden om ook die collega’s te bereiken die in de weerstand zitten of waar conflicten dreigen
- hoe jij compassievol leiderschap in jouw organisatie voorwaarts kan helpen
- hoe jij met jouw team een veilige en inclusieve cultuur kunt ontwikkelen als basis voor samen leren en ontwikkelen en voor werkplezier.
Zorg gaat ons allemaal aan. Het is het fundament van onze samenleving. Op enig moment in ons leven hebben ook jij en ik deze zorg nodig. Met elkaar hebben we dan ook de grote opdracht om de zorg ook naar de toekomst toe toegankelijk en humaan te houden. Dat vraagt om effectief compassievol leiderschap. Wij zetten ons daarvoor in. Jij ook? Alleen samen kunnen we dit doen!
Met compassievolle groet,
