je hebt een fout gemaakt
Welke toon heeft jouw innerlijke stem als jij een fout maakt? Met welke woorden spreek jij jezelf toe als jij een vergissing maakt of faalt? Is deze stem compassievol of kritisch en ondermijnend? En wat doet die met jouw gevoel en functioneren?
De innerlijke stem heeft invloed op medisch functioneren weten we uit onderzoek. Is deze stem sarcastisch, beschuldigend, kritisch of ondermijnend, dan kan dat:
- Faalangst stimuleren
- Zelfvertrouwen verminderen
- Cognitieve processen belemmeren
- Sympatische arousal verhogen (toename hartfrequentie, trillen)
Kort gezegd zouden we kunnen zeggen: hoe strenger jouw stem, hoe minder vaardig jouw hoofd, hart en handen. En dat wil je niet als dokter. De cognitieve energie die jij als dokters kwijt raakt aan negatieve innerlijke dialogen als je een fout of vergissing maakt, kan jij immers beter gebruiken om het leven van de patiënt veilig te stellen. Daarom is zelfcompassie zo belangrijk; het vermogen om jezelf in mildheid te omarmen op momenten dat het leven je uitdaagt; zoals bij het maken van fouten of vergissingen. Zelfcompassie is een vaardigheid die je met training kunt ontwikkelen en begint bij mindfulness. Zelfcompassie vraagt als eerste de frustratie, angst, pijn, verdriet en innerlijke criticus op te merken en te luisteren naar de innerlijke dialoog die vanzelf getriggerd wordt.
Dat klinkt misschien eenvoudig, maar in de geneeskunde zijn we geconditioneerd om met schaamte en in stilte met fouten om te gaan; deze kunnen immers grote gevolgen hebben en zelfs mensenlevens kosten. Helaas wordt nog steeds op veel plaatsen in de zorg ‘om hulp vragen’ gezien als een akte van onbekwaamheid of zwakte. De meeste dokters zijn niet gewend om te praten over fouten en mislukkingen en de prijs die we betalen voor dit stilzwijgen is hoog, want naast dat het leidt tot schaamte, zelfbeschuldiging en zelfkritiek verhoogt het de gevoeligheid voor: het maken van fouten, burn-out, verslaving, depressie, isolatie en zelfs suïcide.
Excellente medische prestaties vragen niet alleen om medische kennis, klinische ervaring en technische vaardigheden, maar vereisen ook psychologische vaardigheden van mindfulness en compassie.
Voor optimale medische prestatie is het nodig dat je mindful aanwezig kan zijn bij externe en interne ervaringen; dat je met helderheid van geest opmerkzaam bent voor wat er om je heen gebeurt én voor wat er in jou gebeurt met een niet-oordelende compassievolle houding, zodat je een bewuste en behulpzame respons kunt kiezen. Dokters die leren om met meer zelfcompassie met zichzelf om te gaan, gaan met meer compassie om met de mensen om hen heen. Tevens maken zij -hoe verrassend wellicht ook- minder fouten en leren zij adequater van fouten.
Compassie voor jezelf ontwikkelen is voor de meeste dokters een grotere uitdaging dan compassie hebben voor patiënten. Deze vaardigheid van zelfcompassie is niet iets wat je van de één op de andere dag ‘aanzet’, maar het is iets dat aandacht en training vraagt en het kan veel moeilijker zijn om zelfcompassie te ontwikkelen dan elke technische medische vaardigheid die je kent.
3 componenten van zelfcompassie
Volgens professor Kristin Neff
- Mindfulness – opmerken dat er een vorm van distress of lijden is
- Common humanity – bewust zijn dat ook deze distress of dit lijden bij het mens-zijn hoort en dat er zoveel mensen (dokters) met jou zijn die deze vorm van distress kennen
- Kindness – jezelf innerlijk omarmen en toespreken alsof je je beste vriend of vriendin toespreekt. De boeddhistsche monnik Thich Nhat Hahn nodigde altijd uit om te oefenen met de woorden: “Darling, I’m here for you. I care for you.”, maar zoek vooral woorden die voor jou werken.
Cultiveren van (zelf)compassie betekent dat we de innerlijke dialoog met onszelf milder te maken. We oefenen met onszelf te praten alsof we met een dierbare praten; in plaats van met onze ergste vijand. Met zelfcompassie gebruiken we dezelfde toon en dezelfde woorden als we zouden gebruiken bij een goede vriend die een fout maakt. En deze innerlijke toon helpt om met een helder hoofd en vaardige handen complexe medische procedures te doorlopen. Zelfcompassie is nodig om met moed en mildheid door angst heen te gaan.
kies een faalvriend
Heel behulpzaam in het proces om vaardigheden van zelfcompassie te ontwikkelen, is om een ‘faalvriend’ te hebben; een vriend waar je naartoe kan gaan als je een fout hebt gemaakt.
Let erop dat je hiervoor iemand kiest:
- die aardig is
- die compassievol is
- die de context kent waarin je de fout hebt gemaakt.
En als je dan met die ‘faalvriend of -vriendin’ praat, spreek dan niet teveel over de medische details, maar vertel ze hoe je je voelt; wat het met je doet en welke innerlijke dialoog opkomt. Vertel ze over je verlangen om te stoppen met het werk dat je doet, vertel ze over de neiging om onder de dekens te willen kruipen, te gaan drinken of over dat je het liefst ieder ander de schuld zou willen geven. Een goede ‘faalvriend’ zal jou helpen door mindful naar je te luisteren en er voor je te zijn. Een goede faalvriend praat niets goed, bagatelliseert niet, komt niet met verklaringen, maar is er voor je en zegt ‘Darling, I’m here for you. I care for you’.
Literatuur heeft aangetoond dat zelfcompassie de hartslag verlaagt, sympathische pieken vermindert, stress vermindert en laaggradige ontstekingen verminderd. Als we in staat zijn om compassievol met onszelf om te gaan, zijn we ook beter in staat om compassievol te zijn met patiënten, collega’s, studenten, vrienden en familie. Compassie is namelijk besmettelijk; evenals voorbeeldgedrag.
Verbreek de stilte
Sarah Grey
je kunt vandaag beginnen met
- luisteren naar je innerlijke dialoog; wat zeg je tegen jezelf?
- Weet dat je niet alleen bent; dit hoort bij het mens-zijn en dokter-zijn
- Oefen met milde compassievolle woorden naar jezelf en deel ze ook met je team, je studenten en je familie.
- Gebruik deze vaardigheden van compassie; ben de faalvriend van een ander en reageer op deze vriend met compassie in plaats van met een oordeel of met het goed praten. Wees een compassievolle leider door er één te zijn en je zult mensen in jouw omgeving inspireren.
Luister naar deze indrukwekkende podcast:
verder leven na een medische fout
Shirin Bemelmans-Lalezari is cardiothoracaal chirurg in het UMC Utrecht. Al vanaf haar negende jaar droomt zij ervan om hartendokter te worden. Als ze net is begonnen als hartchirurg maakt ze een medische fout, waardoor haar patiënt tijdens een relatief eenvoudige ingreep overlijdt. Het raakt haar diep en ze merkt dat dokters onderling wel kunnen praten over het technische deel als er iets mis gaat, maar niet over wat het ten diepste met je doet als je een fout hebt gemaakt; als dokter en als mens. Shirin pleit voor meer openheid en kwetsbaarheid rondom het maken van medische fouten. “Vragen om hulp, betekent niet dat je iets niet kan; het betekent dat je de moed hebt je kwetsbaarheid te tonen en de bereidheid hebt te blijven leren en ontwikkelen.”
En als je liever een ingekorte versie van het interview beluistert, kijk dan hier naar TV interview.
Wij zijn dankbaar dat Shirin één van onze docenten is en haar ervaring en inzichten deelt over dit gevoelige thema tijdens onze geaccrediteerde 3-daagse Leiderschapstraining voor Huisartsen en Medisch Specialisten (Compassievol Medisch Leiderschap | 18 punten)
Wil jij vaardigheden van compassie verder ontwikkelen en verstevigen voor meer innerlijke balans en werkplezier? Kijk dan eens in onze agenda naar de Compassie Intensive (geaccrediteerd) of naar de mindfulnesstraining en retraites.