Werkstress is een probleem waar steeds meer mensen onder lijken te lijden.. Het onwikkelen van kwaliteiten van mindfulness kan bijdragen aan meer veerkracht ten aanzien van stress, al moet dit zich niet beperken tot de individuele werknemer, vindt mindfulnessmeditatieleraar Barbara Doeleman-van Veldhoven. “Een individu vragen teveranderen terwijl de organisatiedynamiek niet gezondis, is in mijn ogen een vorm van geweld.”
Stress en burn-out onder werkenden in Nederland waren al voor de coronacrisis een probleem, de huidige Covid-19 pandemie lijkt het te verergeren;: er is angst om ziek te worden en op de IC te belanden, om inkomen kwijt te raken en werk en privé lopen ook nog eens door elkaar. Niet gek dat een derde van de werkenden een hogere werkdruk dan ooit ervaart, zoals bleek uit onderzoek van vakbond CNV deze zomer. Met name werkenden in de zorg en het onderwijs ervaren meer werkstress.
Nederland is in de tweede coronagolf belandt, dus het ziet ernaar uit dat de huidige, stressvolle situatie voorlopig het nieuwe normaal is. Hoe ga je daarmee om? Kan boeddhisme of meditatie hierbij van hulp zijn? Barbara Doeleman-van Veldhoven denkt van wel. Zij is mindfulness- en compassietrainer, en geeft mindfulnesstrainingen aan onder andere zorgprofessionals en organisaties, veelal in de zorgsector. Tevens heeft zij boeddhistische filosofie gestudeerd.
“Laten we beginnen met een definitie van mindfulness. Mindfulness is de bereidheid en vaardigheid om bij elke situatie aanwezig te zijn, met openheid en mildheid, en zonder te oordelen. Omgaan met werkdruk en werkstress begint dus met opmerkzaamheid ten aanzien van stress, zonder een oordeel over die ervaring te hebben.” Door met mindfulness bewust te worden van een situatie, worden dingen zichtbaar. Dat is nodig, volgens Doeleman-van Veldhoven, omdat je pas iets aan een situatie kunt veranderen als je werkelijk ziet wat er aan de hand is.
”Ik vraag mensen aan het begin van een workshop over mindfulness wel eens om een minuut niets te doen en alleen maar aandachtig aanwezig te zijn. Mensen merken dan op dat die vorm van presentie leidt tot grotere opmerkzaamheid; ook ten aanzien van eventuele onrust of stress. En als we meer opmerken, kunnen we beter zorg dragen voor onze interne en externe wereld en bewuste keuzes maken.
Door bewust waar te nemen, houden wevoeling met wat we nodig hebben. En daar gaat het vaak mis in drukke, stressvolle werksituaties: mensen zijn zich niet meer bewust van het eigen lichaam. Doeleman-van Veldhoven: “We zien in de zorg dat mensen zich aan het einde van een dienst bijvoorbeeld realiseren dat ze de hele dag nog niet naar de wc zijn geweest of vergeten zijn te drinken.” Wat men zich vaak onvoldoende realiseert is dat dat enerzijds ongezond is en onderzijds de patiëntveiligheid onder druk zet. Verschillende onderzoeken hebben dit inmiddels aangetoond.
Opmerkzaamheid en mindfulness zijn de eerste stap om iets te doen aan werkdruk. “Bij ervaren werkdruk spelen veel factoren een rol: genen, aanleg, slaap, voeding, bewegen”, zegt de mindfulnessmeditatieleraar. Gelukkig worden wij ons daar in toenemende mate van bewust, maar het moet niet blijven steken op het individuele niveau. “Als je ziet dat er in een organisatie relatief veel mensen een hoge werkdruk ervaren, dan moet je naar de organisatie kijken en het niet bij het individu neerleggen. Een individu laten veranderen terwijl de dynamiek van de organisatie niet gezond is, is in mijn ogen een vorm van geweld. Mindfulness mag nooit ingezet worden om dingen weg te poetsen die aangepakt moeten worden. .”
In mindfulnesstrainingen voor mensen in ziekenhuizen adviseert Doeleman-van Veldhoven altijd om het hele team mee te laten doen, het liefst zelfs de hele organisatie. Opmerkzaamheid is niet iets waar alleen mensen op de werkvloer baat bij hebben, het kan ook nuttig zijn voor bestuurders en directeuren.
“Leiderschap begint vaak bij het vermogen om echt te kunnen luisteren en kijken. Dat klinkt heel eenvoudig, maar als we echt kijken en luisteren, zien en horen we dingen die we in de dagelijkse gang van zaken makkelijk zouden kunnen missen. Goed leiderschap draait niet alleen maar om targets halen. Het vraagt om moed en competenties zoals opmerkzaamheid, mildheid en compassie. Ik denk dat mindfulness daarin een startpunt kan zijn.”
Doeleman-van Veldhoven was in het verleden directeur van een multidisciplinair gezondheidscentrum. “Ik gaf leiding aan 20 mensen, en heb daarin veel mogen leren over aansturen van teams. In 2016 was het tijd om afscheid te nemen van deze functie, omdat ik mij volledig wilde richten op de integratie van mindfulness en compassie in zorg en organisatie..
. Inmiddels, vier jaar later, t is ze bestuurslid van de landelijke mindfulnessvereniging de VMBN en runt zij 2 organisaties: BFC Mindfulness & Compassie en BFC Compassionate Care & Mindful Medicine. Met die laatste richt Doeleman-van Veldhoven zich met haar team expliciet op mensen die in de zorg werken. Zo hebben zij de Internationale Compassie Community voor Mensen in de Zorg geïnitieerd, waar mensen in de zorg dagelijks samen kunnen mediteren onder begeleiding van een (inter)nationale meditatie expert en lezingen kunnen volgen op het gebied van mindfulness & compassie in de zorg. . In de afgelopen 10 jaar heeft ze trainingen verzorgd en begeleiding geven aan onder andere vakgroepen, huisartsen, medisch leiders en verenigingen van medisch specialisten.
“De Boeddha had meerdere mooie verhalen over om inzicht te geven in de verschillende dimensies van mindfulness is. In één van die verhalen vertelt hij dat het als een medisch kijkinstrumentument is waarmee je in de wond kunt kijken om te bepalen wat nodig is voor genezing en herstel.. Op die manier kunnen we ook mindful naar een organisatie kijken; diep in de dynamiek van een organisatie kijken met open interesse onderzoeken wat er speelt en vervolgens dát te doen wat nodig is om teams. Daarom is het zo belangrijk om echt te kunnen luisteren en echt te kunnen kijken; kwaliteiten die je met mindfulnesstraining ontwikkelt.
. De mensheid heeft niet alleen te maken met de coronacrisis, maar met meerdere grote uitdagingen, zoals klimaatverandering, vluchtelingenstromen en armoede.“De aarde schudt op haar grondvesten en dat vraagt van ons als mensheid om een heroriëntatie”, constateert Doeleman-van Veldhoven. En ook hier geldt: om deze enorme uitdagingen op een goede wijze het hoofd te bieden, moeten wij als mensheid eerst in staat zijn om de waarheid daarvan helemaal tot ons door te laten dringen; bij de pijn en het ongemak te kunnen zijn met een open hart en een open mind, Echt te kunnen luisteren en te kunnen kijken, zonder in reactief gedrag te vervallen en dan wijs en compassievol te handelen.
Zij hoopt dat er leiders zullen opstaan die saamhorigheid onder mensen gaan stimuleren.. Als stress toeneemt, vindt er bewustzijnsvernauwing plaats bij mensen als natuurlijke reactie.” Mensen willen echt wel anderen helpen (lees: De meeste mensen deugen van Rutger Bregman). De huidige uitdagingen , zoals Corona en het klimaat, kunnen we echter niet als individu of zelfs als land oplossen..” Collectief bewustzijn en collectieve actie kan ons redden. We moeten de transitie maken van me naar we en ontwikkelen van mindfulness kan daarbij helpen.”